آجر رسی چیست؟

آجر رسی بسته به مواد اولیه ای که دارد و نحوه تولید دارای تنوع فراوانی هستند. برخی از آنها به عنوان مصالح پرکننده مناسب می باشند و بعضی دیگر به علت جلوه ظاهری و مقاومت خوبی که دارند جهت نماسازی به کار می روند. بعضی از آجرها به علت کیفیت مطلوب درنقاطی از ساختمان که درمعرض یخبندان قرار می گیرند مورد استفاده واقع میشوند و گروهی دیگر از آنها مناسب برای کف ساز هستند . بنابراین مهندس معمار بر اساس ویژگی های محل مصرفریا، آجر رسی بهینه را انتخاب می نماید.

ویژگی های آجر رسی:

آجر رسی دارای ویژگی هایی میباشد که این ویژگی ها عبارت اند از :

۱- نوع زمین آجر:

زمینی که در ساخت آجرهای رسی استفاده میشود باید عاری از هرگونه نمک , مواد آلی و مواد مضر شیمیایی باشد.

۲- سایز آجرهای رسی:

این نوع از آجرها باید دارای لبه های تیز و مستقیم و در اندازه های یکسانی باشند. ما از هر آجری میتوانیم برای ساخت و ساز استفاده کنیم، اما آجر خوب باید به صورت یکنواخت و منظم باشد. اندازه استانداردی که یک اجر باید داشته باشد ۱۹۰*۹۰*۹۰ میلی متر است.

۳-رنگ آجر:

رنگ آجر نیز بسیار مهم است به صورتی که یک آجر خوب باید رنگ مسی یکنواختی داشته باشد. زیاد پختن و یا کم پختن آجر رسی باعث میشود که یکنواختی رنگ آجر از بین برود و همچنین کیفیت خود را از دست می دهد.

۴-صدای آجر:

صدای آجر باید جوری باشد که هنگام ضربه زدن به آن صدای فلزی از خود ساطر کند.

۵- سختی آجر:

یک آجر رسی با کیفیت و استاندارد باید به گونه ای باشد که هنگامی که با ناخن یا یک جسم روی آن میکشیم خراشیده نگردد و از طرفی استحکام یک آجر باید ۳۵ نیوتن بر میلی متر مربع باشد.

۶- بافت آجر :

آجر باید به گونه ای باشد که یکنواخت و فشرده شده باشد و سطح آن نباید صاف باشد، زیرا باعث میشود که ملات از روی آجر بریزد. یک آجر خوب نباید بیش تر از ۲۰ درصد از وزن خود آب جذب کند. آجر باید دارای یک حفره مناسب باشد تا ملات به درستی در آن پر شود و اندازه حفره مورد نظر باید طول ۱۰۰ میلی متر، عرض ۴۰ میلیمتر و عمق ۱۰ میلی متر را داشته باشد.

انواع آجرهای رسی (Clay Brick)

آجرهای سنتی (دستی):

این آجرها به روش سنتی و دستی ساخته می‌شوند و شامل آجر قزاقی، آجر فشاری و آجر لعابدار می‌باشند.

آجر قزاقی:

این آجر به رنگ سفید موجود است و ابعاد آن ۲۰*۱۰*۵ سانتیمتر می‌باشد و به علت کیفیت مطلوب و ظاهر مناسبش، در نمای ساختمان به کار می‌رود.

آجر فشاری:

هنگام تولید این آجر کارگران با فشار انگشتان خود گوشه‌های قالب را از گل پر می‌کنند که از این‌ رو آن را آجر فشاری می‌نامند. ابعاد این آجر ۲۰*۱۰*۵ و ۲۲*۱۱*۵/۵ میباشد، به همین جهت معمولاً در زیرکاری و سفتکاری ساختمان(نظیر دیوارهای باربر، تیغه چینی، طاق ضربی و به طور کلی گری چینی) مورد استفاده قرار می‌گیرد.

آجرهای صنعتی (ماشینی):

تمام مراحل تولید این آجرها در کارخانه توسط ماشین صورت میگیرد. آجری است که با جسم متراکم و پر مقاومت که برای ساخت اعضای باربر مناسب میباشد. این نوع آجر به دو دسته توپر و سوراخ‌دار تقسیم می‌شود:

آجر سوراخ دار:

در این آجر حفره‌ها باعث سبک شدن آجر و نیز نفوذ بیشتر ملات می‌شوند. جمع مساحت سوراخ‌ها نیز باید ۴۰-۲۵% سطح آجر باشد.

آجر توپر:

در این آجر حجم سوراخ‌ها از ۲۵% حجم آجر تجاوز نمی‌کند.

آجر نسوز:

خاک رسی که در تهیه آجرنسوز استفاده می‌شود، دارای هیدروسیلیکات آلومینیوم بیشتری (خاک نسوز) میباشد. آجرهای نسوز در واقع نوعی چینی هستند. از آجرهای نسوز به علت مقاومت حرارتی بالایی که دارند، در پوشش درونی کوره‌های صنعتی و نیز در بدنه شومینه‌ها استفاده می‌شود.

خاک رس

خاک رس از جمله خاک های طبیعی و ریز دانه است. مواد تشکیل دهنده خاک رس عبارتند از گروهی کانی های متبلور به نام کانی های رسی و آلومین و سیلیکات ها.خاک رس با جذب آب خاصیت شکل پذیری از حود نشان میدهد. این خاصیت در بسیاری از رس ها هم چون هالوژیت و رس های فلنیت دار وجود ندارد. از جهت ابعاد دانه بندی، ماکزیمم اندازه دانه های رس در طبقه بندی گوناگون مقادیری ناهمسان دارد. برخی از پژوهشگران ذرات ریز ۲ میکرون رارس تعریف می کنند. تولید کنندگان آجر به دو خصوصیت خاک رس در تولید خشت خام توجه بیشتری نشان میدهند:

۱.خمیری بودن خشت وقتی که تر است و صلب بودن آن وقتی که خشک است. دلیل عمده خمیری بودن آن شکل دانه های مواد رسی است. این دانه ها بسیار ریز هستند به طوری که قطر آنها به ندرت ممکن است از ۱۰ میکرون بیشتر شود. رس های با کیفیت بالا به طور معمول قطری کمتر از نیم میکرون دارند.

۲.خاک های رسی سفید فاقد اکسید آهن هستند. رنگ عمده خاک های رسی موجود در طبیعت سرخ رنگ است چرا که در آنها میزان زیادی اکسید های آهن سه ظرفیتی وجود دارد. به علت وجود کربن در خاک، رنگ آنها تیره است. گاهی اوقات رنگ خاک رس، خاکستری رنگ است که دلیل آن گرافیت موجود در خاک است. هم چنین رنگ کبود آن نیز به علت اکسید آهن دو ظرفیتی است. رنگ اغلب خاک های رس پس از پخت تغییر کرده که این مساله با میزان حرارت وارده و مقدار ترکیبات خاک رس وابسته است.

انواع مختلف خاک رس در ساخت آجر

۱.رس های سفید:

این رس ها بله طور عمده از آلومین، سیلیس و آب تشکیل شده اند و تا زمانی که مواد ارزانتری در دسترس باشند به طور محدود در آجر پزی مورد استفاده قرار میگیرند.

۲.مارن ها( گل آهک):

مارن ها دارای میزان قابل ملاحظه ای آهک به صورت نرم یا سنگ آهک هستند. آجر هایی که از این مصالح ساخته میشوند بیشتر سفید رنگ هستند. رنگ سفید آجر ها نه به خاطر خلوص مصالح بلکه بخاطر ترکیب اسید آهن با آهک موجود در مارن است. مارن ها قابلیت ذوب سریع دارند و در صورتی که میزان کمی اسید کلرید ریک روی آنها ریخته شود به طور سریع میجوشند. مارن مخلوطی است از خاک رس و گرد سنگ آهک که به طور معمول به دلیل دارا بودن ناخالصی های ترکیبات آهن دار و مواد آلی و سایر عناصر موجود، رنگ خاکستری متمایل به سبز و کبود مایل به قهوه ای به خاک میبخشد.

همه منابع شناخته شده مارنی در کشور برای تولید آجر مناسب نیستند. در ایران به جز زون زاگرس مناطقی که دارای شرایط مناسب برای مواد اولیه (خاک آجر) باشد به اندازه کافی یافت میشود و لذا منابع خاکی فراوانی وجود دارد که تا کنون بخش اندک از آنها مطالعه شده است. به طوری که علاوه بر خاک های رسی، دشت ها و کوهپایه ها منابع رسی و مارنی در سازند های مختلف زمین شناسی برای  تولید و فن آوری خاک آجر وجود دارد که بایستی مورد مطالعه قرار گیرند.

۳.لوم ها یا رس ماسه ها:

لوم ها رس هایی هستند که میزان زیادی ماسه دارند. عمل آوردن و گذارش آنها آسان تر از سایر رس های سفت است.

۴.شیست ها:

رس های معمولی هستند که تحت فشار زیاد به حالت سنگ درآمده و خاصیت خمیری کمی دارند. مصالح حاصل از شیست های ناخالص به صورت وسیع در آجر سازی مورد استفاده قرار میگیرند.

۵.رس های نسوز:

رس های نسوز گونه ای از رس ها میباشند که قادرتد دماهای بسیار بالا را تاب آورند. از این رس ها برای ساخت آجر نسوز استفاده میشود. اجر نسوز در پوشش های دیگ بخار، کوره ها، دودکش ها و بخاری های دیواری کاربرد دارد.

۶.رس های یخچالی:

فرآیند تشکیل یخچال موجب تولید رس های یخچالی میشود. وجه تمایز آن ها از سایر رس ها وجو سنگ های گرد گوشه در داخل آنها است. در صورت انتخاب دقیق و آماده سازی درست از رس های یخچالی نیز آجر های معمولی مناسبی میتوان تهیه کرد.

مراحل پخت آجر

در گرمای ۱۰۰ درجه سانتی گراد ، خشت آماده شده خشک میشود و حالت خمیری و چسبناکی آن از بین میرود، در گرمای ۵۰۰ درجه سانتی گراد به بالا ، به مرور زمان آب تبلور خاک رس جدا میشود و در گرمای حدود ۹۰۰ درجه سانتی گراد خشت پخته میشود و دانه های خاک به هم میچسبند و جسم یکپارچه و مقاومی که همان آجر میباشد به دست می آید. چنانچه در خاک، کربنات کلسیم و یا نمک وجود داشته باشد، آجر خوبی ساخته نمیشود زیرا در دمای ۸۰۰ درجه سانتی گراد پخته میشود.